ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKADAKİ GELİŞMELER, 4. ÜNİTE İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA 1. KONU
İÇİNDEKİLER
ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKADAKİ GELİŞMELER
I. Meclis ve II. Meclis
Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri ve Karşılaşılan Tepkiler
Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi)
Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (Partisi)
Şeyh Said Ayaklanması (13 Şubat 1925)
Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi
Serbest Cumhuriyet Fırkası
Menemen Olayı (23 Aralık 1930)
I. Meclis
23 Nisan 1920’de kurulan TBMM, I. Meclis olarak bilinir.
Millî Mücadeleyi yönetmiştir.
Meclisin amacı düşmanı yurttan atmak ve yurtta bağımsızlığı sağlamaktır.
Mustafa Kemal Paşa I. Grup diye bilinen Anadolu ve Rumeli Müdafaa i Hukuk Grubu’nu kurdu.
Diğer milletvekillerinin oluşturduğu gruba da II. Grup adı verilirdi.
II. Meclis
Millî Mücadele Dönemi sona erince TBMM, 1 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesine karar verdi.
1923’te Mustafa Kemal’in kurduğu I. Grup (Halk Fırkası) çoğunluğu elde etti.
11 Ağustos 1923’te toplanan II. Meclis’in ilk faaliyetlerinden biri, 23 Ağustos 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı onaylamak oldu.
13 Kasım 1918’de fiilen işgale uğrayan İstanbul, 6 Ekim 1923’te düşman işgalinden kurtarıldı.
Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri ve Karşılaşılan Tepkiler
Demokrasi, bir milletin iyi, güzel ve mutluluk içinde yaşaması için kullanılan en iyi yönetim sistemidir.
Halkın yönetime katılımı olarak bilinir.
Cumhuriyet ise demokrasinin uygulama biçimidir.
Demokrasilerin en önemli unsuru farklı görüşlerdir.
Görüşlerin serbestçe teşkilatlandırılması siyasî partilerle gerçekleştirilir.
Ülke yönetiminde söz sahibi olmak amacıyla örgütlenen bu gruplara, siyasi partiler adı verilir.
Cumhuriyet Halk Fırkası 9 Eylül 1923
Millî Mücadele’nin kazanılmasından sonra Mustafa Kemal,
inkılapları yapabilmek için, birlikte uyum içinde çalışabileceği kadro oluşturdu.
Ülkede yapılacak yenilikleri parti programına almak ve yapılacak inkılapları benimseyecek milletvekillerinin meclise (II. Meclis) girmeleri için Cumhuriyet Halk Fırkası oluşturuldu.
Partinin programını halkçılık ilkesine bağlılıktır.
Partiyi herhangi bir toplumsal sınıfın değil bütün halkın partisi yapmak amaç edinildi.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk partisi “Halk Fırkası" 9 Eylül 1923’te kuruldu.
10 Kasım 1924’te partinin adı Cumhuriyet Halk Fırkası oldu.
1950’de Demokrat Parti iktidara gelinceye kadar ülkeyi tek başına yönetti.
Cumhuriyet Halk Partisi 1980'de kapatıldı. 1992 yılında ise yeniden kuruldu.
Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası 17 Kasım 1924
Zaferin kazanılması, sonunda, I. Meclis'in görevini tamamlaması ile II.Meclis çalışmalarına başladı.
M. Kemal ile bazı arkadaşları görüş ayrılıklarına düştüler.
Özellikle saltanat ve halifelik konuları ile inkılaplar konusunda görüşleri ayrılan kişiler ordudaki görevlerinden ayrılıp milletvekili olmak istediler.
Mustafa Kemal’in isteği üzerine meclisin çıkardığı bir yasayla askerlik mesleğini yapanların milletvekili olmaları yasaklandı.
Böylece ordu siyaset dışı bırakıldı.
Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele, Adnan Adıvar yeni bir parti hazırlığına giriştiler.
17 Kasım 1924'te yeni bir parti kurdular.
Parti demokrasiye ve din duygusuna saygılı; ekonomide Liberalizmi destekler” ilkelerini benimsedi.
Doğrudan inkılap hareketlerine karşı kurulan bu parti ülkedeki muhalefetin şemsiyesi oldu.
Musul sorunu sırasında çıkan Şeyh Said İsyanı’nı İngiltere destekledi.
Şeyh Said isyanı gerekçe edilerek Parti, İstiklal Mahkemesi tarafından kapatıldı (3 Haziran 1925).
Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Çok partili hayat kesintiye uğramış oldu.
Şeyh Said Ayaklanması (13 Şubat 1925)
Neden:
Saltanat ve halifeliğin kaldırılmasına duyulan tepki,
İngiltere'nin Musul üzerindeki düşünceleri nedeni ile Kürt devletine destek olması,
Toprak reformuna doğudaki azınlıkların tepkisi,
Terakkiperver Partisinin doğudaki çalışmaları,
İnkılapların etkisi.
Sonuç:
Başbakan Fethi Bey hükümeti düştü, İsmet Paşa hükümetini kurdu,
Seferberlik ilan edildi,
Nisan 1925'te isyan bastırıldı,
İsyancılardan Şeyh Sait yakalandı,
İstiklal Mahkemelerinde yargılama yapıldı,
Rejim tehlike geçirdi,
İngilizlerin Musul üzerindeki etkisi sağlamlaştı,
Takrir-i Sükun Kanunu çıktı,
Asayişin sağlanması, vatanın korunması, rejimin kökleşmesi için tedbirler alındı.
M. Kemal'e Suikast Girişimi (16 Haziran 1926)
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra yeniliklere karşı olanlar ve eski İttihatçılar, siyasal yoldan ulaşmadıkları amaçlarını Mustafa Kemal’e suikast yaparak elde etmek istediler.
M. Kemal'e İzmir gezisi öncesi suikast girişimi ortaya çıktı (16 Haziran 1926).
Suikastçılar, Giritli Şevki’nin ihbar etmesi sonucu ele geçirildi.
Suikastçılar, İstiklal mahkemelerinde cezalandırıldı. Vatanın korunması, rejimin kökleşmesi için tedbirler alındı.
Serbest Cumhuriyet Fırkası 12 Ağustos 1930
Mecliste yalnız C.H.P. vardı.
Çok partili hayata geçişin birinci aşaması başarısız olmuştu,
2. Dönem mecliste çalışmalarını yürütürken M. Kemal, "1929 Dünya ekonomik bunalımını aşmak amacı ile hükümetin politikalarının denetlenmesi ve yeni kadroların oluşması için yakın arkadaşı Fethi Okyar Bey'e 12 Ağustos 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurdurdu.
Serbest Cumhuriyet Fırkası Cumhuriyetçi, milliyetçi, lâik, Ekonomide Liberal, Karma ekonomiye karşı idi.
Kısa sürede bu parti de büyüdü.
M. Kemal karşıtları hızla parti etrafında toplandı.
Laiklik aleyhtarları arttı.
Bunun üzerine parti 18 Aralık 1930'da kapatıldı.
Menemen Olayı (23 Aralık 1930)
Neden:
Tekke ve zaviyelerin kapatılması,
Anayasanın laikleşmesi,
Serbest Cumhuriyet fırkasının kapanması,
Derviş Mehmet, Menemen’de "Din elden gidiyor! Şeriat isteriz" şeklinde halk kışkırtınca, Yedek subay Öğretmen Kubilay'ın olaya el koymak istediği sırada öldürülmesi ile başlayan olaya Menemen Olayı denir.
Sonuç:
Hükümet duruma el koydu.
Olaya karışanlar şiddetle cezalandırıldı.
II. Dünya Savaşının sonradan patlak vermesi ile çok partili hayata geçiş askıya alındı.
Menemen Olayı laiklik ilkesinin yanlış anlaşıldığının bir göstergesidir. Bu olay sonunda İnkılaplara hız verilir.
Uyarı: Serbest Fırka denemesi ve Menemen olayı ile daha ülkede Demokrasi ortamının oluşmadığı görülmüştür.
Not: Ünitenin devamına www.tarihkursu.com /ders notları bölümünden ulaşabilirsiniz.
Daha fazlası için bizi takip edin
Yorumlar
Yorum Gönder