İÇİNDEKİLER
Osmanlı Devleti’nde Sanayiyi Güçlendirmeye Yönelik Tedbirler
Şirketleşme Hareketleri
Sergi-i Umumi-i Osmanî’nin Açılması
Islah-ı Sanayi Komisyonu’nun Kurulması
Demir Yolu Projelerinin Hayata Geçirilmesi
Sanayi Mekteplerinin Açılması
Esnaf Şirketlerinin Kurulması
1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması
Sömürgecilikten Emperyalizme
OSMANLI DEVLETİ’NDE ENDÜSTRİYEL ÜRETİME GEÇİŞ
Osmanlı Devleti’nde klasik çağdan itibaren en yaygın ekonomik faaliyet ziraattı.
Bu faaliyetin temelinde tımar sistemi bulunmaktaydı.
XVII. ve XVIII. yüzyılda yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmeler sonucunda tımar sistemi önemini kaybetti.
Bu sistem öncelikli olarak yereldeki ihtiyaçları giderdiği için merkeze (hazineye) istenilen düzeyde katkı sağlamıyordu.
Bu durum Osmanlı Devleti’nde sermaye birikiminin oluşmasını engelledi.
Avrupa’da ise ileri düzeyde bir sermaye birikimi olduğundan sanayileşmede sermaye sorunu yaşanmadı.
Osmanlı Devleti’nde sanayi üretimi devlet kontrolündeki
loncalar aracılığıyla yürütülmekteydi.
XVIII. yüzyıl ile birlikte Avrupa’da meydana gelen teknik ve ekonomik gelişmeler sonucunda yeni bir düzen ortaya çıktı.
Bir sonraki yüzyılda, başta İngiltere olmak üzere seri üretime geçen Avrupa devletleri diğer ülke pazarlarını denetim altına aldı.
III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde sanayileşme teşebbüslerinin özünde devlet ve toplum hayatında özellikle askerî alanda başlatılan yenileşme (Nizam-ı Cedit) hareketi ön plandaydı.
1830’a kadar gerçekleşen bu hamlelerle birlikte kâğıt, çuha, deri, kundura ve iplik fabrikaları kuruldu.
Bu dönemde 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’yla birlikte Avrupa’nın ucuz ve kaliteli malları Osmanlı pazarlarına girdi.
Bundan dolayı iç pazarda yerli mallar, Avrupa malları ile rekabet edemez hâle geldi.
Bu durum Osmanlı yerli sanayisinin zayıflamasına neden oldu.
Osmanlı Devletinde, 1840-1860 arası dönemde devletçilik politikası öne çıktı.
Bu politika doğrultusunda Batı tarzında fabrikalar ve imalathaneler kurdu.
Diğer yandan mevcut fabrikaların modernize edilmesi yoluna gitti.
Devletin amacı, bu teşebbüsler ile Avrupa devletlerinin Osmanlı pazarlarını ele geçirmesini önlemekti.
Osmanlı Devleti’nde Sanayiyi Güçlendirmeye Yönelik Tedbirler
Şirketleşme Hareketleri
1850’de ilk adım olarak Boğaziçi vapur seferlerini yürütmek üzere Cevdet Paşa ile Fuat Paşa’nın öncülüğünde önce Şirket-i Hayriye ardından da yerli ve yabancı pek çok şirket kuruldu.
1849’dan 1910’a kadar toplam 95 şirket kuruldu.
Sergi-i Umumi-i Osmanî’nin Açılması
1863’te İstanbul Sultanahmet’te tarım ve sanayi ürünlerinin tanıtıldığı ilk sergi açıldı. Bu tarihten itibaren çeşitli ürünlerin tanıtıldığı bir dizi sergi düzenlendi
Islah-ı Sanayi Komisyonu’nun Kurulması
1864’te kurulan bu komisyon, bugünkü ticaret ve sanayi odalarının ilk şekliydi. Komisyonun görevleri şunlardı: %5 olan gümrük vergisini attırmak, sergiler açarak sanayiyi teşvik etmek, esnaf şirketleri oluşturmak ve sanayi okulları açmaktı.
Demir Yolu Projelerinin Hayata Geçirilmesi
1856’da Anadolu’da ilk demir yolu hattı İzmir-Aydın ve İzmir-Turgutlu (Manisa) arasında açıldı.
1900-1908 yılları arasında Şam-Medine arasında inşa edilen Hicaz Demir Yolu en önemli demir yollarından birisidir.
Sanayi Mekteplerinin Açılması
1864’ten itibaren İstanbul ve diğer bölgelerde
erkekler ve kızlar için ayrı ayrı pek çok sanayi mektebi kuruldu.
Mithat Paşa’nın Tuna valiliği döneminde Niş’te bu mekteplerin kurulmasına yönelik ilk adım atıldı.
Bu mekteplerde çocuklara ekonominin ve toplumun ihtiyaç duyduğu terzilik, dokumacılık, dericilik, demircilik ve matbaacılık gibi alanlarda mesleki eğitim verilirdi.
Esnaf Şirketlerinin Kurulması
Dağınık vaziyette faaliyet gösteren esnafı bir araya getirmek suretiyle daha büyük ölçekli esnaf şirketlerinin kurulmasını sağlamak amaçlanmıştı.
Bu proje kapsamında Simkeşler Şirketi, Debbağlar Şirketi, Saraçlar Şirketi, Kumaşçılar Şirketi, Dökümcüler Şirketi ve Demirciler Şirketi gibi birçok şirket açıldı.
XVIII ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı Devleti endüstriyel üretime geçişte birtakım zorluklarla karşılaştı. Bunlar:
Rusya ve Avusturya ile yapılan uzun süreli savaşların getirdiği mali sıkıntılar
III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde başlatılan ıslahatlara ulemanın ve Yeniçeri Ocağının karşı çıkması
Devlet sınırları içerisinde meydana gelen isyanlar (Balkanlar, Anadolu ve Mısır isyanları)
Şark Meselesi kapsamında Avrupalı devletlerinin Osmanlı Devleti’ni parçalama teşebbüsleri
Osmanlı Devleti’nde sanayinin güçlenmemesinin sebepleri
Sermaye ve yetişmiş personel yetersizliği
Devletin uzun vadeli stratejik sanayi planlamasının olmayışı
Teknolojinin geliştirilip ilerletilememesi
1838’de imzalanan Balta Limanı Ticaret Antlaşması da devletin sanayileşme hamlelerini olumsuz etkileyen önemli bir faktördür.
1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması
Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın isyanı sırasında Rus tehlikesine karşı Osmanlı Devleti, İngiltere’den yardım almak için 16 Ağustos 1838’de Osmanlı İngilizlerle Balta Limanı Ticaret Antlaşması imzaladı.
1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’na göre
Tekel sistemi kaldırıldı. İngilizlere diledikleri miktarda ham maddeyi satın alma imkânı verildi.
İç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra İngilizlerin de katılması öngörüldü.
İngilizlerle olan transit ticaretten alınan vergi kaldırıldı.
İngiliz vatandaşları, Osmanlı ürünlerini, Osmanlı tebaasından tacirlerle aynı vergi koşulları altında satın alma hakkına sahip oldular.
Antlaşmayla birlikte ihracattan %12, ithalattan ise %5 gümrük vergisi alınmaya başlandı.
Yerli tüccarlar %12 nispetinde iç gümrük vergisini ödemeye devam ederken yabancı tüccarlar bu vergilerden muaf tutuldu.
1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’yla Birlikte
Osmanlı pazarları büyük oranda yabancıların denetimine geçti.
Avrupa ile rekabet edemeyen Osmanlı esnafı yavaş yavaş faaliyetlerini durdurmak mecburiyetinde kaldı.
Osmanlı ham maddeleri daha fazla ücret teklif eden Avrupalı tüccarlara satıldığından bu ham maddelerin fiyatlarında büyük artışlar gözlendi. Bu yüzden esnaf ham madde bulmakta sıkıntı çekti hatta bazı ham maddeleri hiç tedarik edemedi.
1850’de yapılan değişiklik ile gümrük gelirlerinin düşmesinden ve Kırım Savaşı’nın getirdiği maliyetten dolayı devlet iç ve dış borçlanmaya gitti.
Sömürgecilikten Emperyalizme
Sömürgecilik, kolonicilik, kolonyalizm veya müstemlekecilik, bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları siyasal ve ekonomik egemenliği altına almasıdır.
Emperyalizm ise bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal, ekonomik ve aynı zamanda kültürel egemenliği altına alarak yayılması veya yayılmayı istemesidir.
Batılı emperyalist güçler, Sanayi İnkılabı ile birlikte sömürgecilik ve emperyalizm anlayışıyla başta Afrika ve Asya Kıtaları olmak üzere dünyanın birçok bölgesini kendi çıkarları doğrultusunda sömürgeleştirdiler.
Sömürgeler, gelişmiş sanayi ekonomilerinin ayrılmaz bir parçası olarak görülüyordu. Dolayısıyla sömürgeler, emperyalist devletlerin mülkü sayıldı.
Asimilasyon
Farklı etnik kökene sahip toplumların farklı kültür birikimlerini (din, dil, gelenek, alışkanlık, vb.) ve aidiyet duygularını, egemen kültür ve kimlik dokusu içinde eritip yok etmektir.
Asimilasyonda en çok kullanılan yöntemlerin başında, demografik değişim gelir.
Bu yöntemle yok edilmesi hedeflenen toplum, başka yerleşim bölgelerine, azınlıkta kalacak şekilde dağıtılır.
Bu yöntemin yanı sıra bu toplumun arasına çoğunluğu teşkil edecek şekilde farklı kültürel yapıya sahip bir nüfus da yerleştirilebilir.
Not: Ünitenin devamına www.tarihkursu.com /ders notları bölümünden ulaşabilirsiniz.
Daha fazlası için bizi takip edin
Yotube kanalımıza abone olmak için tıklayın
İnstagram sayfamızı takip etmen için tıkla
Yorumlar
Yorum Gönder